जंगले आहेत सुंदर, गुढ आणि घनदाट

हिमाच्छादित संध्याकाळी जंगलाशी थांबणे - रॉबर्ट फ्रॉस्ट

Stopping by Woods on a Snowy Evening - Robert Frost

मला वाटते मला माहित आहे, ही कोणाची झाडे आहेत.

जरी त्याचे घर गावामध्ये आहे,
बर्फाच्छादित झालेली त्याची झाडे पाहण्यासाठी इथे
थांबलेल्या मला तो पाहू शकणार नाही.


Whose woods these are I think I know.
His house is in the village, though;
He will not see me stopping here
To watch his woods fill up with snow.



जवळपास कोणतीही झोपडी नसताना असे थांबणे
माझ्या शिंगराला हे नक्कीच तर्‍हेवाईक वाटेल,
(कारण) झाडी आणि गोठलेल्या तळ्याच्या मध्ये ती
संध्याकाळ आहे वर्षभरातील सर्वाधिक धुकटलेली.



My little horse must think it queer
To stop without a farmhouse near
Between the woods and frozen lake
The darkest evening of the year.



काही घोटाळा आहे का असे विचारण्यासाठी ते
खोगीराला जडवलेल्या घंटेला हलकेच झटका देते.
अन्य एकच आवाज सर्वत्र पसरलेला असतो, तो म्हणजे
हलक्या वार्‍याचा आणि खाली तरंगत येणार्‍या हिमपुंजक्यांचा.


He gives his harness bells a shake
To ask if there is some mistake.
The only other sound's the sweep
Of easy wind and downy flake.



ही जंगले आहेत सुंदर, गुढ आणि घनदाट
पण मला काही वचने पाळायची आहेत आणि
मैलोगणती जायचे आहे मी (काळ)झोप घेण्यापूर्वी
आणि मैलोगणती जायचे आहे मी (काळ)झोप घेण्यापूर्वी....

The woods are lovely, dark, and deep,
But I have promises to keep,
And miles to go before I sleep,
And miles to go before I sleep.

खेळ

मराठी भाषा शिकणे व शिकवणे हे दोन्ही कठिण आहे असे माझे ठाम मत आहे. उदा. आमची मुलगी मधील ‘च’ चा देशी उच्चार आमच़ा मुलगा मध्ये पर्शियन होऊन येतो. र्‍हस्व दीर्घाचे ’अनियमित’ नियम जाणून घेताना तर सर्वच मराठी जनांची फेंफें उडते, तिथे अमराठी जनांची काय कथा? इंग्रजी भाषा शिकताना जसे 'का' विचारणे व्यर्थ आहेच तशीच काहीशी स्थिती मराठी भाषा शिकताना होते. असे असताना गेल्या आठवड्यात योगायोगाने काही इंग्रजी माध्यमातील इ. ५-६-७-८ वीच्या विद्यार्थ्यांना अमराठी मुलांना मराठी शिकवायचा योग आला. 'हसत खेळत शिकविणे’ हे माझे तत्त्व असल्यामुळे एक गंमत म्हणून आपण लहानपणी खेळायचो तो ’नाव, गाव, फळ, फुल, रंग, प्राणी, पक्षी, खेळ, वस्तु’ हा खेळ घेतला. आधी मुलांना वाटले की हे सर्व इंग्रजीतून लिहायचे आहे. पण जेव्हा मराठी भाषेतील शब्द वापरायचे आहेत हे कळले तेव्हा त्यांचा विरस झाला. तरी पण त्यांनी नेटाने प्रयत्न करून, दिलेल्या संकेतांच्या आधारे बरेचसे शब्द शोधून काढले. त्यातल्या त्यात नाव, गाव, वस्तुंची नावे शोधणे त्यांना फारसे कठिण गेले नाही. मात्र ‘ह’ अक्षरावरून पक्षी शोधणे, ‘ब’ आणि ‘म’ वरूनफळे व रंग शोधणे, ‘र’ वरून खेळ शोधणे इ. इ. मला पण कठिण गेले. पुलंच्या ‘असा मी असामी’ चा पगडा असल्याने ‘ब’ आणि ‘म’ वरून रंग शोधायचा विचार आला तेव्हा मनात बैंगणी व मळखाऊ असे दोन शब्द रुंजी घालायला लागले. असो.

मला आठवलेली काही फळ, फुल, प्राणी, पक्षी, रंग व खेळ ह्यांची नावे सोबत देत आहे. त्यामध्ये आपणही भर घालावी ही विनम्र विनंती. तसेच काही शब्द मुद्दामच पांढर्‍या रंगात देत आहे. आपल्याला जमले तर आपण आधी आठवून पहा आणि आठवले नाहीच तर मात्र ते शब्द पहायला हरकत नाही.

वर्ण	फळ	फुल	रंग	प्राणी	पक्षी	खेळ
ब	बोर, बदाम	बकुळ	बदामी	बेडूक, बैल	बगळा	-
र	रामफळ	रातराणी	राखाडी, राणी	रेडा, रानगवा रानमांजर	राघू	रस्सीखेच
ह	-	हिरवा चाफा	हिरवा	हत्ती	होला, हळद्या	हुतूतू
म	मोसंबे	मोगरा, मल्लिका	मोरपिशी	माकड, मगर, मांजर, म्हैस	मोर	मामाचं पत्र हरवलं..
ख	खरबुज	-	खाकी	खवले मांजर, खेचर	-	खो - खो
च	चिकू	चमेली, चाफा	चंदेरी	चित्ता	चिमणी	चोरपोलीस
स	सीताफळ, सफरचंद	सदाफुली, सोनचाफा	सोनेरी, सफेद	साळींदर, सरडा, ससा	साळुंखी, ससाणा	सारीपाट
प	पिस्ता, पेरु, पपनस	पारिजात	पिवळा, पोपटी	पांडा	पोपट	पकडापकडी
अ	अननस, अंजीर	अबोली, अर्किड	अबोली, अंजिरी, आकाशी	अस्वल	अडई	आंधळी कोशिंबीर

उपाय सुचवावा

मी मुंबई मराठी ग्रंथसंग्रहालय (मुंमग्र) दादर शाखेची प्रथम बालविभागाची सदस्या होते व आता सामान्य विभागाची सदस्या आहे.

माझ्या लहानपणी दूरचित्रवाणी नावाचा सर्व मनोरंजनांच्या साधनांना भस्म करणारा असुर फारसा कोणाकडे नसल्यामुळे बालविभाग सुद्धा दणकून चालायचा. मनोरंजनाची अन्य साधने होती पण वाचनालयाला पर्याय ती होऊ शकत नव्हती.

कालांतराने ग्रंथालयाची बालविभागाची बरीच पुस्तके गहाळ झाल्यावर, वेगवेगळे सदस्य क्रमांक घेऊन झाल्यावर यथावकाश मी सामान्य सदस्या झाले. म्हणजे आता मोठ्यांच्या विभागात आले होते. इथे गुप्तेबाईंच्या सारख्या तत्पर व ग्रंथालय शास्त्रातील जणू संगणक असणार्‍या ग्रंथालय सेविका होत्या. पारायणेंसारखे त्यांना पण लाखो पुस्तकांच्यात कोणते पुस्तक कुठे ठेवले आहे, लेखक कोण, प्रकाशक कोण, मुल्य काय हे सारे तोंडपाठ असायचे. त्यावेळी सर्व ग्रंथालय सेविका उत्तम सेवा देत होत्या आणि आजही देत आहेत. तेही केवळ प्रतिदिनी रु. १/- इतक्या कमी सदस्य शुल्कात (ग्रंथालयाचे मासिक शुल्क रु. ३० आहे).

मात्र त्यावेळी माझा सदस्य क्रमांक ९०० च्या आसपास होता. तो दरवर्षी कमी होत होत आता चाळीसच्या आसपास आलेला आहे. बालविभाग तर नामशेष झालेला आहे. प्रौढांचा विभाग बहुतांशी पुस्तकांवर चालण्याऐवजी गृहशोभिका सारख्या मासिकांवर चालत आहे. अंदाजे लाखभर पुस्तके वाचकांची वाट पाहात आहेत. सर्व ग्रंथप्रेमींनी ह्यावर गांभीर्याने विचार करण्याची वेळ आली आहे.

बरेच जण म्हणतात की मुंमग्र ने आता इंग्रजी पुस्तके ठेवावीत. पण इंग्रजी पुस्तके वाचनासाठी ठेऊन मराठीचा वाचक वर्ग वाढेल असे म्हणणे फारसे सुसंगत आहे असे मला वाटत नाही. अर्थात असे होऊ पण शकेल, मला नक्की कल्पना नाही.

आपल्याला काही तर्कयुक्त विचार सुचतो का?

मला एक उपाय सुचतो तो म्हणजे शासनाने फिरते ग्रंथालय निर्माण करून मुंबईत ज्या मराठी शाळा आर्थिकदृष्ट्या दुर्बळ आहेत त्यांच्या दरवाज्यापर्यंत ही पुस्तके न्यावीत तसेच उद्योगजगताला पुरक असणार्‍या पुस्तकांचे संच करून वेगवेगळ्या उद्योगांमध्ये ते तिथल्या चाकरवर्गाला देता येतील ह्यासाठी तिथे लघुशाखा निर्माण कराव्यात. उदा. दर आठवड्याला बँकेत अर्थशास्त्राशी संबंधित वेगवेगळी पुस्तके ठेऊन तिथल्या कर्मचार्‍यांना पुस्तके वाचण्यास प्रवृत्त करणे.

असो. आपणही ह्या विषयावर चिंतन करावे व आपली मते मांडावीत.